Een zeldzame bloem - Over "Malva" van Hagar Peeters

Tien jaar heeft de Nederlandse dichteres Hagar Peeters – dochter van de schrijver-journalist Herman Vuijsje, nicht van haar tante-schrijfster Marja Vuijsje (bekend geworden met ‘Ons kamp’) en tevens nicht van Gouden Uil 2008-prijswinnaar Robert Vuijsje (‘Alleen maar nette mensen’) – geschreven aan deze roman, die zij voltooide in augustus 2015. Tot dan had zij alleen maar gedichten laten verschijnen; haar eerste bundel, ‘Genoeg gedicht over de liefde vandaag’, kwam uit in 1999.

Ik heb weet van een andere Nederlandse schrijver die tien jaar lang werkte aan een roman, met verbluffend resultaat: ‘De opdracht’ van Wessel te Gussinklo maakte bij zijn verschijnen in 1995 een verpletterende indruk op mij. Het boek werd twee jaar later bekroond met de eerste ECI-prijs, goed voor een bedrag van omgerekend 17.000 euro. Ik koester dit boek nog steeds, zowel om zijn superieure literaire kwaliteit als om de door merg en been snijdende inhoud.

Door merg en been snijden, dat doet ook het verhaal van Hagar Peeters. Zij verleent daarin een stem aan het enige kind dat de grote Chileense dichter Pablo Neruda – Nobelprijswinnaar voor literatuur in 1971, twee jaar later geliquideerd door de militaire junta van Augusto Pinochet – ooit liet geboren worden. (Het kind dat hij verwekte bij zijn derde echtgenote, Matilde Urrutia, kwam niet levend ter wereld). Malva Marina was de vrucht van zijn eerste huwelijk, dat met de Nederlandse Maria Antoinette Hagenaar, en werd geboren op 18 augustus 1934. Het kind kwam gehandicapt uit haar moeders schoot tevoorschijn; het leed aan hydrocefalus of waterhoofd. Het werd dan ook niet oud. Malva overleed op 2 maart 1943 in Gouda op achtjarige leeftijd. Haar vader had zich toen al lang van haar afgekeerd en tevens zijn eerste vrouw verlaten voor een nieuwe vlam, de Spaanse aristocrate Delia del Carril. Zijn misvormde dochtertje verstootte hij en Maria Antoinette stuurde hij met een aalmoes weg naar haar heimatland Nederland. Daar kwijnde ze weg van verdriet; de zorg voor haar dochter vertrouwde ze toe aan het streng‑christelijke gezin Julsing in Gouda, dat haar voorhield Malva te kunnen genezen met intensieve verzorging en vurige gebeden.

De kunstgreep die Hagar Peeters met dit authentiek historisch materiaal uithaalt is dat zij Malva na haar overlijden laat optreden en zich vrijelijk bewegen doorheen tijd en ruimte, alsof de lichamelijke dood geen onontkoombaar einde is maar de poort opent naar een ander bestaan waar levenden en doden van alle tijden elkaar ongehinderd kunnen ontmoeten. Malva komt naar Hagar toe en vraagt haar om de pen vast te houden en het verhaal op te schrijven dat zij haar zal dicteren. In dat verhaal mengt zij zich als een waarachtige engel – onzichtbaar en ontastbaar, zoals in de film ‘Der Himmel über Berlin’ van Wim Wenders – in de gebeurtenissen van zovele jaren geleden. Zij doet dat met zeer grote mildheid en humor, zoals het een engel past. De loop van de gebeurtenissen, zoals die zich eenmaal hebben voorgedaan, kan zij niet meer veranderen. Maar wat zij wel kan is plaats scheppen voor dromen en mogelijkheden: het had ook zus of zo kunnen gebeurd zijn – sterker nog: het is nog niet te laat, het kan nog steeds gebeuren!

Het is heerlijk om te lezen hoe Hagar Peeters deze idee concreet uitwerkt. Zij laat Malva andere gehandicapte kinderen ontmoeten van beroemde ouders: Lucia, de schizofrene dochter van James Joyce; Daniel, drager van het Downsyndroom en om die reden miskende zoon van Arthur Miller; Eduard, de schizofrene zoon uit het eerste huwelijk van Albert Einstein; en Oskar, de dwerg uit het boek ‘Die Blechtrommel’ van zijn schepper Günter Grass. Daarnaast regelt zij probleemloos ontmoetingen tussen Malva en Socrates, Johann Wolfgang von Goethe, Roald Dahl (wiens zoon Theo ook aan hydrocefalus leed), Paul Gauguin (die zijn gehandicapte kinderen de rug toekeerde) en Jean Jacques Rousseau (meester-pedagoog en auteur van ‘Emile ou De l’éducation’, die een verhouding begon met een wasvrouw die hij, toen zij van hem zwanger raakte, dwong om de baby af te geven bij een vondelingenhuis; hetzelfde deed hij bij de volgende vier kinderen die hij bij haar verwekte). Ook Maksim Gorki, auteur van het in 1897 geschreven verhaal ‘Malwa’, komt om de hoek kijken.

Alsof dit alles nog niet volstaat, bevat het boek nog een tweede, diepere laag. Bloedstollend wordt het als je begint door te hebben dat Hagar Peeters tijdens de eerste elf jaren van haar leven door haar eigen vader, Herman Vuijsje, werd genegeerd. Papa had het te druk met zijn journalistieke taken en voelde zich aan het vaderschap nog niet toe. Hij was erbij in Santiago de Chile toen Augusto Pinochet daar in september 1973 Salvador Allende aan de kant zette om zijn militaire dictatuur te kunnen installeren. Hij was er ook bij toen Pablo Neruda ten grave werd gedragen, terwijl de omstanders, hun vel riskerend, luid riepen: “Camarada Pablo Neruda! Presente! Ahora y siempre!”. De grote Latijns-Amerikaanse dichter had immers een stem gegeven aan alle onderdrukte boeren, arbeiders en indianen van het continent. Alleen zijn nageslacht kreeg van hem geen stem; Malva werd in alle biografieën doodgezwegen. Zou Hagar Peeters hetzelfde lot beschoren zijn?

Zo ver kwam het gelukkig niet. In 1983 werd Herman Vuijsje, na een streng verhoor door de geheime dienst van Augusto Pinochet, op het vliegtuig gezet en per kerende naar Nederland teruggestuurd. Het betekende het einde van zijn journalistieke missie in Latijns-Amerika. Voortaan zou hij zijn vaderrol ernstig opnemen en dat engagement verloochende hij daarna nooit meer.

Het begenadigde dichterschap van Hagar Peeters druipt van zowat elke regel. Het is een feest om haar tekst te savoureren en de woorden te smaken en te laten rusten op je tong. Wie zo schrijft, staat in het Nederlandse taalgebied op eenzame hoogte. De jury van de Fintro-literatuurprijs oordeelde er ook zo over en schonk haar een paar maanden geleden deze onderscheiding. Wat een geschenk voor literatuurminnend Nederland en Vlaanderen!

Etienne Eertmans

13 augustus 2016